Riprodhimi njerëzor në Kur’an
Riprodhimi është temë mbi të cilën çdo vepër e hershme e njeriut – sapo të merrej paksa me hollësirat – në mënyrë të pashmangshme shpreh pikëpamje të gabuara. Në mesjetë – edhe në periudhën që nuk është aq shumë e largët – riprodhimi ka qenë i veshur me lloj-lloj mitesh dhe besytnish. Por nuk ka mundur të jetë ndryshe pasi për t’i kuptuar mekanizmat e saj të ndërlikuar njeriu ka qenë dashur që ta dijë anatominë, të zbulojë mikroskopin dhe të lindi të ashtuquajtura dituri themelore në të cilat janë ushqyer fiziologjia, embriologjia, obstetrika etj. Në Kur’an është krejtësisht ndryshe. Libri në shumë vende evokon mekanizma preciz dhe përmend faza shumë të sakta të riprodhimit, dhe me rastin e leximit nuk orfon asnjë dëshmi të pasaktë sado të vogël. E gjithë kjo është shprehur me terma të thjeshtë, të lehtë për të kuptuar nga shkalla e zhvillimit të njeriut dhe krejtësisht në përputhje me atë që do të zbulohet shumë më vonë.
Riprodhimi njerëzor, i evokuar në dhjetë ajetet e Kur’anit pa ndonjë renditje, është shprehur me anë të dëshmive prej të cilave secila ka të bëjë me një apo më shumë pyetje të veçanta. Duhet t’i rigrupojmë këto ajete në mnëyrë që të krijojmë një pasqyrë mbi tërësinë. Këtu, si edhe në shumë tema të shqyrtuara, komentimi do të jetë më i lehtë.
RIKUJTIMI I DISA KONCEPTEVE
Është e domosdoshme të rikujtojmë disa koncepte që kanë qenë të panjohura në epokën e Shpalljes së Kur’anit dhe në shekujt e pastajmë. Riprodhimi njerëzor sigurohet e një sërë proçesesh, të përbashkët për sisorë, në fillim të të cilit është fekondimi në kanalin e vezores të një vezoreje të shkëputur nga vezorja në mes të ciklit menstrual. Agenci fekondues është sperma e njeriut ose, më saktë, spermatozoidi, sepse është e mjaftueshme vetëm një qelizë e farës: dmth që të sigurohet mbarësimi është e nevojshme sasia më e vogla kësaj fare të lëngët e cila përmban spermatozoide të panumurta (me dhjetra milionë për njëherë). Lëngun e prodhon testisi dhe ai menjëherë vendoset për t’u ruajtur në sistemin e rezervuarit dhe të kanaleve që në fund dalin në rrugët urinare: gjëndrat plotësuese, të shpërndara përreth këtyre të fundit, i shtojnë spermës sekretin plotësues pa elemente mbarsuse. Vendosja e vezës së mbarësuar bëhet në vend të saktë të organeve gjenitale të femrës: ajo zbret nëpër vezëpërçues në mitër dhe zë vend brenda saj ku çerdhohet duke u përzjerë dhe mbështjellur me jargë dhe në muskulin e placentës dhe me ndihmën e saj pas formimit të placentës. Nëse qeliza vezë është përforcuar për shembull, në vezëpërçues e jo në mitër, atëherë shtatzania do të ndërpritet.
Sapo të bëhet i kapshëm nga syri, embrioni duket si një figurinë e vogël fëmije, në të cilën duket një figurinë e papërfillshme e qënies së njeriut. Këtu ajo zhvillohet në fazën e njëpasnjëshme, që sot njihet mirë dhe nga e cila do të dalë skeleti i trupit të njeriut: sistemi i eshtrave, me muskuj rreth tij, sistemi nervor, sistemi i qarkullimit, barku etj.
Këto nocione do të shërbejnë si elemente krahasimtare me atë që mund të lexohet në Kur’an mbi ripordhimin.
Nuk është gjë e lehtë të krijojmë një pasqyrë mbi përmbajtjen kur’anore të kësaj teme. Vështirësia e parë rrjedh nga shpërndarja në tërë Librin e dëshmive që kanë të bëjnë me të, e për ç’gjë kemi tërhequr vërejtjen që më parë; por kjo nuk është vështirësia kryesore. Ajo që edhe më shumë mund ta mashtrojë studiuesin, edhe këtu, është problemi i leksikut.
Me të vërtetë, në epokën tonë akoma janë të përhapura përkthimet dhe komentimet e disa fragmenteve, të cilat, me rastin e leximit, mund t’ju krijojnë shkencëtarëve një pasqyrë krejt të shtrembër të Shpalljes Kur’anore lidhur me temën në fjalë. Kështu pjesa më e madhe e përkthimeve evokon formimin e njeriut prej “mpiksjes së gjakut”, “të ngjiturit”. Një përshkrim i tillë është krejtësisht i papranueshëm për shkencëtarin e specializuar në këtë lëmi. Kurrë njeriu nuk ka pasur prejardhje të tillë. Në paragrafin që trajton vendosjen e vezës në mitrën e nënës do t’i shohim shkaqet përse njohësit e shkëlqyeshëm të arabishtes pa kulturë shkencore kanë bërë gabime të tilla.
Një konstatim i tillë na bën të mundur të mendojmë se si është me rëndësi të dorës së parë njohja e gjuhës dhe njohja e shkencës në mënyrë që të kuptohet domethënia e kuptimeve kur’anore mbi riprodhimin.
Kur’ani që në fillim thekson transformimet e vazhdueshme që i pëson embrioni deri na mbarim të shtatzanisë në mitrën e nënës.
“O ti njei po ç’të mashtroi ty kundrejt Zotit tënd që është bujar e i urtë? I cili të krijoi, të përsosi dhe të drejtoi. Të formësoi në formën që Ai dëshiroi.” (S82 – A6-8)
“Nuk ka asnjë gjallesë në tokë dhe as shpendë që fluturojnë me dy krahë e që nuk i janë ndarë në grupe (të ndryshme), sikurse edhe ju(Zoti i krijoi i pajisi si juve). Asgjë nuk kemi lënë pasdore nga evidenca. Më në fund te Zoti i tyre do të tubohen.” (S6 – A38)
“Kur Ai ju krijoi në disa etapa.”(S71 – A14)
Përveç kësaj vërejtjeje tepër të përgjithshme, teksti kur’anor tërheq vëmendjen në shumë çështje që kanë të bëjnë me riprodhimin dhe duket se mund të sistemohet si vijon:
1 – Mbarësimi bëhet në saje të një sasie tepër të vogël të lëngut.
2 – Natyra e lëngut fekondues.
3 – Vendosja e vezës së fekonduar.
4 – Evolucioni i embrionit.
1. MBARËSIMI BËHET NË SAJË TË NJË SASIE TEPËR TË VOGËL TË LËNGUT
Njëmbëdhjet herë Kur’ani e përsërit këtë nocion, duke përdorur shprehje të tilla si vijon:
“E krijoi njeriun nga një pikël (uji)…” 80 (S 16 – A4).
Jemi të detyruar që fjalën arabe nutfat ta përkthejmë me fjalën pikë (spermë), pasi në frëngjishtë nuk ka fjalë plotësisht të përshtatshme. Duhet të themi se kjo fjalë rrjedh nga folja që do të thotë dridhet, pikon; ajo që shërben për të shënuar atë që mund ta zërë vedra pasi më parë e kemi zbrazur. Ajo, domethënë, shënon një sasi tepër të vogël të lëngut, nga ku rrjedh kuptimi dytësor i pikës së ujit, këtu pikë e spermës, sepse në një ajet tjetër fjala është e lidhur me fjalën spermë.
“A nuk ka qenë ai një pikë uji që derdhet?” 81 (S75 – A37).
Këtu fjala arabe maniyy tregon spermën. Një ajet tjetër tregon se pikë për të cilën bëhet fjalë është vendosur në vend të sigurt (quarar), që, shihet qartë, tregon organet gjenitale.
Zoti thotë: “Pastaj atë e bëmë pikë uji në një vend të sigurt” (S23 – A13).
Duhet thënë se cilësori i cili shpreh këtë vendosje të sigurtë (makin) mezi përkthehet. Ai shpreh kuptimin: i shkëlyeshëm, i lartësuar, vend i fortifikuar shumë mirë. Sido që të jetë, bëhet fjalë për vendin e rritjes së njeriut në organizmin e nënës. Por është posaçërisht me rëndësi ta theksojmë kuptimin e “sasisë tepër të vogël të lëngut” që është e nevojshme për fekondim, gjë që është plotësisht në përputhje me atë që e dimë në kohën tonë.
2. NATYRA E LËNGUT MBARËSUES
Kur’ani këtë lëng që e siguron mbarësimin e përmend me cilësorë të tillë që është interesant të studiohen:
a) “Sperma”, siç e thamë pak më parë (S75 – A37)
b) “lëngu që hidhet”: “Njeriu është krijuar prej lëngut që hidhet” (S86 – A6)
c) “lëng i keq” (S32 – A8; S77 – A20).
Cilësori i keq (mekin) si duket mund të interpretohet jo në aspektin e cilësisë së vetë lëngut, por para së gjithash në funksion të faktit se ai hidhet në fundin e aparatit urinar duke e huazuar kanalin nëpër të cilin del urina.
d) “Përzjerja” ose “ajo që është përzier” (amzâg): “Ne njeriun e krijojmë nga përzjerja e farërave…” 82 (S76 – A2).
Shumë komentues, si profesor Hamidullahu, në këtë përzjerje shohin elementin mashkullor dhe femëror. Kjo vlen edhe për shkrimtarët e dikurshëm të cilat nuk kanë mundur të kenë dijeni mbi fiziologjinë e mbarsjes, e sidomos për atë se cilat janë kushtet biologjike të saj te femra; ata kanë menduar se fjala evokon lidhjen e thjeshtë të dy elementeve.
Por komentuesit bashkëkohor, siç është ai i Muntahabit, të cilin e boton Këshilli i Lartë i Punëve Islamike në Kajro, e korrigjon këtë mënyrë të të menduarit dhe vëren se pika e spermës është “lidhje e elementeve të ndryshme”. Komentuesi i Muntahabit nuk ndalet në hollësira, por, sipas mendimit tim vërejtja e tij është shumë e drejtë.
Cilat janë ato elemente të ndryshme të spermës?
Farat e lëngëta përbëhen nga sekrecione të ndryshme që prodhohen nga këto gjëndra:
a) testisët (sekrecione të gjëndrës seksuale mashkullore që përmban spermatozoidët, qeliza të zgjatura me bisht të gjatë që notojnë në lëngun ujor)
b) gjendrat seminale: këto organe, rezervuarë të spermatozoideve, të vendosur afër prostatës, gjithashtu kanë sekrecionet e tyre pa elementë mbarësues
c) prostata: ajo sekreton një lëng e cila jep spermës një pamje kremi dhe aromë karakteristike
d) gjendrat plotësuese të rrugëve urinare: gjëndrat e Coëperit ose të Mcryeut sekretojnë lëng të trashë kurse gjëndrat e Littreut sekretojnë jargë. E tillë është prejardhja e këtyre “përzjerjeve” për të cilat flet Kur’ani. Por kjo nuk është e tëra. Kur Kur’ani flet për lëngun mbarësues ai na njeh me faktin që pasardhësit e njeriut janë të siguruar me diçka që mund të nxirret nga ky lëng. Ky është kuptimi i ajetit 8, surja 32: “…E (All-llahu) pasardhësit e tij (njeriut) i krijon prej thelbit të lëngut të keq” 83.
Fjala arabe e cila këtu është përkthyer me “thelb”, kvintesencia (sulâlat), domethënë lëndë e nxjerrë, që ka dalë nga ndonjë tjetër, pjesa më e mirë e një sendi. Sido që të jetë përkthyer bëhet fjalë për pjesën e një tërësie.
Ajo që e shkakton mbarësimin e vezës dhe e siguron riprodhimin është një qelizë me formë shumë të zgjatur, madhësia e së cilës shprehet me numra në përmasa prej 1/10.000 milimetra. Vetëm një element nga miliona të tilla që i hedh njeriu në kushte normale arrin të depërtojë në vezore84; një numër i madh do të ngelet rrugës dhe kurrë nuk do ta kalojë rrugën e cila shkon nga vagina deri në vezore, nëpër zbrazëtinë e mitrës dhe kanalet e vezores. Domethënë, një pjesë tepër e vogël e nxjerrë nga një lëng shumë kompleks, sa i përket përbërjes së vet do ta shprehë aktivitetin e vet.
Prandaj si të mos habitemi nga kjo përputhje e teksitit kur’anor dhe njohurive shkencore që i kemi arritur mbi këto fenomene në epokën tonë.
3. VENDOSJA E VEZËS SË MBARËSUAR NË ORGANET GJENITALE FEMËRORE
Veza e cila është fekonduar në vezore zbret për t’u vendosur brenda mitrës: kjo quhet vendosje e vezës. Kur’ani e emëron mitrën ku vendoset veza e fekonduar:
“…Ndërsa atë që dëshirojmë ne e përqëndrojmë në mitër deri në një afat të caktuar…” (S22 – A5).
Përforcimi i vezës në mitër realizohet nga zhvillimi i vastakëve, zgjatime të vërteta të vezës, të cilat, si rrënjët në tokë, do të thithin nga gryka e këtij organi atë që është e nevojshme për rritjen e vezës. Këto prodhime e bëjnë që veza të ngjitet fort tek mitra. Njohja e tyre i takon kohës bashkëkohore.
Kjo ngjitje përmendet pesë herë në Kur’an. Së pari në dy ajetet e para të sures 96:
“Lexo, në emër të Zotit tënd, i cili krijon (çdo gjë). Krijoi njeriun prej një gjaku të ngjizur (diçka që ngjitet)”.
“Diçka që ngjitet” është përkthimi i fjalës “alak” ky është kuptimi i saj i parë. Kuptimi i nxjerrë nga ky, “mpiksje gjaku” haset shpesh nëpër përkthime: kjo është një pasaktësi për të cilën duhet tërhequr vërejtjen: njeriu nuk ka kaluar asnjëherë nëpër fazën e mpiksjes së gjakut. Po kjo vlen edhe për një përkthim të dytë: “përputhje”. Kuptimi i parë ishte “diçka që ngjitet”, që i përgjigjet në tërësi realitetit të vërtetuar mirë.
Ky kuptim rikujtohet në katër ajete të tjera, të cilat evokojnë transformimet e vazhdueshme nga faza e pikës së spermës e deri në fund të shtatzanisë.
“Ne ju krijojmë prej dheu, pastaj prej uji, pastaj prej një gjaku të ngjizur (diçka që ngjitet)…” (S22 – A5)
“Më pas, atë pikë uji e bëmë copë gjkau , e atë gjak të ngurtë e bëmë copë mishi, e atë copë mishi e shndërruam në eshtra, edhe eshtrave ua veshëm mishin, pastaj atë e bëmë krijesë tjetër (me shpirt). I lartë është Allahu, mëi miri Krijues.” (S23 – A14)
“Ai (Allahu) është që ju krijoi juve (të parin tuaj) prej dheu, pastaj prej një gjaku të ngjizur (diçka që ngjitet), mandej ju bën të lindeni si foshnjëe më vonë të arrini pjekurinë…” (S40 – A67)
“Anuk ka qenë ai një pikë uji që derdhet. E pastaj u bë gjak i trashë, e Ai e krijoi dhe epërsosi?”(S75 – A37,38)
Organi në të cilën zhvillohet shtatzania është shënuar në Kur’an, si e kemi parë, me fjalën që në arabishte gjithnjë përdoret për shënimin e mitrës. Në disa sure ai quhet “vend i sigurtë” (surja 23, ajeti 13 siç u citua më sipër, dhe surja 77, ajeti 21).
4. EVOLUCIONI I EMBRIONIT NË BRENDËSINË E MITRËS
Ashtu siç është përshkruar në Kur’an, ai i përgjigjet në mënyrë të përkryer asaj që ne dimë sot për disa etapa të zhvillimit të embrionit dhe nuk përmban asnjë argument që do të mund t’a kritikonte shkenca bashkëkohore.
Pas “diçka që ngjitet” (shprehje për të cilën pamë se deri në ç’masë është e bazuar), Kur’ani thotë se embrioni kalon nëpër fazën e mishit (mish i përtypur), pastaj zhvillohet indi ashtëror që është i mbështjellur me mish (i përkufizuar me fjalë të ndryshme nga fjala paraprake, e cila do të thotë mish i freskët).
“Më pas, atë pikë uji e bëmë copë gjkau , e atë gjak të ngurtë e bëmë copë mishi, e atë copë mishi e shndërruam në eshtra, edhe eshtrave ua veshëm mishin, pastaj atë e bëmë krijesë tjetër (me shpirt). I lartë është Allahu, më i miri Krijues.” (S23 – A14)
Mishi (si i përtypur) është përkthim i fjalës mudgat, mishi (si mish i freskët) është përkthim i fjalës lahm. Këtë dallim të saktë duhet ta theksojmë. Embrioni në fillim është masë e vogël që nuk shihet me sy dhe në një fazë të zhvillimit të tij duket si mish i përtypur. Sistemi skeletor (eshtror) zhvillohet brenda kësaj mase në atë që quhet mezenhim. Eshtrat e formuara janë të veshur me masë muskulore për to përdoret fjala lahm.
Dihet se gjatë zhvillimit të këtij embrioni disa pjesë duket krejt jo propocionale në krahasim me atë që më vonë do të jetë individ, kurse pjesët e tjera mbesin propocionale.
A thua ky nuk është kuptimi i fjalës muhal-lak që do të thotë “përpjestimisht i formuar”, që është përdorur në ajetin 5 të sures 22 për ta evokuar këtë fenomen?
“Ne ju krijojmë… prej diçkaje që ngjitet… nga copa propocionale dhe jo propocionale e mishit…” 87 (S22 – A5).
Kur’ani gjithashtu evokon fenomenin e shqisave dhe të barkut:
“edhe Ai është që ju pais me dëgjim, me të parët eme zemër, e pak send është ajoqë ju falenderoni.” (S32 – A9).
Ai bën aluzion në formimin e gjinisë.
“Dhe Ai është që krijoi llojet- mashkullin dhe femrën. Nga pika e farës që hidhet.” (S53 – A45,46).
Formimi i gjinisë (seksit) është evokuar edhe në suren 35, ajeti 11 dhe në suren 75, ajeti 39. Kemi thënë se të gjithë këto argumente të Kur’anit duhet të krahasohen me njohuritë e vërtetuara në kohën bashkëkohore: përputhja e tyre më këtë është e qartë. Por është gjithashtu shunmë e rëndësishme t’i krahasojmë me besimet e përgjithshme të zakonshme për këtë lëndë që kanë qenë në kohën e Shpalljes së Kur’anit, në mënyrë që ta kuptojmë deri në ç’masë njerëzit e asaj kohë kanë qenë larg asaj që për këto probleme të kenë pikëpamje të ngjashme me këto të shrehura në Kur’an. Nuk ka dyshim se ata atëherë nuk kanë ditur të interpretojnë këtë Shpallje si e kuptojmë ne sot, sepse neve na ndihmojnë njohuritë e shkencës së sotme bashkëkohore. Në të vërtetë vetëm gjatë shekullit XIX do të krijohet një mendim më i qartë lidhur me këto çështje.
Gjatë tërë mesjetës mitet dhe spekullimet e pabaza kishin zënë vend në themelin e doktrinave nga më të shumëllojshmet: ato kanë qenë në qarkullim edhe disa shekuj më vonë. A thua dihet se etapa bazë në historinë e embriologjisë ka qenë pohimi i Harvejit, më 1651, që “çdo gjë e gjallë vjen nga veza” dhe se embrioni formohet gradualisht, pjesë-pjesë? Por, në këtë epokë, në të cilan shkenca që po lindte ka shfrytëzuar zbulimin e vonshëm të mikroskopit për çështjen për të cilën po bëhet fjalë, edhe më tej është diskutuar mbi rolet reciproke të vezëve dhe spermatozoidëve. Natyralisti i madh Bufoni i ka takuar klanit të ovistëve, ndër të cilët Bonneti ka përkrahur teorinë mbi futjen e embrionit: kështu vezorja e Evës, nënës së gjinisë njerëzore, i ka përmbajtur farët e të gjitha qënieve të gjalla, të futura njëra me tjetrën. Kjo hipotezë ka arritur një farë autoriteti në shekullin XVII.
Më shumë se një mijëvejçar para kësaj epoke, në të cilën kanë qenë në qarkullim doktrina fantazioze, njerëzit e njohën Kur’anin. Argumentet e tij mbi riprodhimin njerëzor janë shprehur me terma të thjeshta të njohurive bazë, për zbulimin e të cilave njerëzve do t’u duhej aq shekuj.
Marrë nga libri: “Bibla, Kurani dhe shkenca” autori: prof. d-r Maurice Bucaille Përgaditi: Klubi Sudentor – Shkup
albislam.com
