Nga Seid Nursi te Fetullah Gyleni
Kush ishte Seid Nursi dhe çfarë përfaqëson ai
Seid Nursi (1876 -1960) lindi nga dy prindër kurd. Falë zgjuarsisë së tij të rrallë dhe kujtesës së fortë ai arriti të mësojë në një kohë të shkurtër një sërë dijesh islame, duke filluar që nga Kurani, hadithi, fikhu, gjuha arabe, matematika, kimia, astronomia, filozofia etj.
Kjo enciklopedi dijesh që ai mori bëri që njerëzit ta mbiquajnë atë “Bediu Zeman” (mrekullia e kohës).
Që në rininë e tij Nursi filloi të merrej me politikë dhe kjo duket qartë nga kritikat që ai bën qeverisë për neglizhencë në drejtim të çështjeve fetare, gjë që shkaktoi edhe izolimin e tij nga pushtetarët lokalë në 1892. Në 1896 i propozon sulltan Abdulhamitit që të hapi në Anadoll një universitet islamik, por nuk ia arriti qëllimit. Të njëjtën përpjekje e rimori më pas në 1907 në Stamboll, por edhe kësaj here nuk ia doli dot.
Nursi ishte kundra diskursit panislamik të sulltan Abdulhamidit. Kjo bëri që Nursi të burgosej përsëri dhe të lirohet vetëm në 1908, atë vit kur triumfoi lëvizja moderniste e xhonturqve. Ai përkrahu rivendosjen e kushtetutës së 1876, por nuk u bë pjesë e xhonturqve, që përfaqësohej nga organizata “Bashkim dhe Përparim”. Në këtë kohë ai fillon një aktivitet të zellshëm shkrimi në gazetat e kohës, ku i bën jehonë idesë së tij, se përparimi mund të vijë vetëm nëpërmjet sintezës në mes shkencës dhe zbatimit të fesë. Megjithëse ai mbështeti kushtetutën, Nursi nuk e pranonte faktin se një kushtetutë mund të ishte zëvendësuese e ligjeve të sheriatit. Për këtë arsye ai u bënte thirrje ndjekësve të tij të qëndronin larg xhonturqve dhe idesë së tyre, pasi kjo gjë ishte kufër. Në 1909 Nursi u përfshi në lëvizjen anti-xhonturke, por me dështimin e saj Nursit iu desh të përballej përsëri me burgun. Në 1911-1912 Nursi përfshihet në një organizatë të fshehtë politike, e cila synonte të mbronte territoret e Perandorisë Osmane nga copëtimi, që po i shkaktonte lufta ballkanike. Në Luftën e Parë Botërore Nursi merr pjesë në frontin e Kaukazit, atje ai plagoset dhe bie rob lufte dhe internohet në Siberi. Ai arrin të arratiset prej andej dhe në 1916 mbërrin në Stamboll, ku pritet si hero nga sulltani, Shejhul Islami dhe nxënësit e shkollave fetare. Në 1920 ai ftohet në Ankara, ku ishte përqendruar fronti dhe qeveria e Mustafa Qemalit, që kërkonte çlirimin e vendit nga ndërhyrja angleze. Nursi u zhgënjye nga kemalistët, sepse pa se ata nuk faleshin dhe nuk u interesonte aspak feja. Më pas ai vetizolohet për afro dy vjet 1923-1925 në një shpellë pranë qytetit Van. Pas kësaj jeta e tij merr një kthesë tjetër, ku ai vendos të mos përzihet më me politikë, por i vë si qëllim vetes të ringjalli tek njerëzit të vërtetat e besimit, nëpërmjet dritës së Kuranit.
Duhet thënë se gjatë kësaj periudhe sundimi kemalist mori një sërë masash kundra fesë, në 1922 ai abrogoi sulltanatin dhe e ndau atë nga institucioni i kalifatit. Në mars të 1924 abrogohet edhe kalifati dhe mbyllet edhe ministria e vakëfeve dhe në vend të saj krijohet një administratë për mbarëvajtjen e xhamive dhe çështjeve fetare. Kjo dhe masa të tjera represive shkaktuan pakënaqësi të madhe në mes njerëzve deri në revolta të armatosura, si ajo e udhëhequr nga Seid Balu.
Në 1925 Nursi refuzoi të bashkohej me kryengritjen e shehut kurd, Seid Balu Nakshibendi. Megjithatë ai u akuzua për pjesëmarrje në të dhe u internua në një fshat në jug-perëndim të Turqisë, ku kaloi tetë vjet. Këtu ai filloi të shkruante “Resail Nur” (Mesazhet e Dritës). Këto shkrime janë trajtesa me karakter fetar, ku bëhen shpjegime të thjeshta rreth ajeteve të ndryshme të Kuranit dhe ku trajtohen çështje të përgjithshme të besimit. Këto trajtesa ai vazhdoi t’i shkruante deri në vitin 1950. Numri i këtyre trajtesave është 130 dhe janë botuar për herë të parë në 1954 në një libër të vetëm me disa volume.
Gjatë periudhës në vazhdim shteti do merrte masa të tjera shtrënguese, që synonin jo vetëm laicizimin e jetës së vendit, por kombëtarizimin e fesë. Kështu në 1928 Turqia në kushtetutën e saj shpallet si republikë laike reformatore dhe po këtë vit bëhet edhe ndryshimi i shkrimit nga shkronjat arabe në shkronjat latine. Në 1932 ndryshohet namazi dhe ezani nga gjuha arabe me të cilat kryhen këto rite fetare, në gjuhën turke. Qemalistët shtuan represionin me anë të ligjeve dhe masave të reja ndaj aktiviteteve fetare. Kjo gjendje vazhdoi deri në mbarim të Luftës së Dytë Botërore.
Një nga format e rezistencës, ndaj kësaj lufte që i bëhej fesë ishin edhe Risalet e Nursit. Kjo gjë e detyroi shtetin përsëri në 1934 ta vinte atë bashkë me 120 prej nxënësve të tij në bankën e të akuzuarve, si njeri që kërkon të përmbys shtetin laik dhe ta kthej vendin mbrapa, nëpërmjet një rrjeti të fshehtë konspirativ. Por Nursi diti ta mbrojë mjaft mirë veten nga akuzat që i bëheshin. Megjithatë ai u dënua me njëmbëdhjetë muaj burg dhe më pas u internua në një qytet në brigjet e Detit të Zi.
Nursi vazhdoi përsëri aktivitetin e tij dhe në 1943 ai përsëri arrestohet dhe akuzohet, se ka ngritur një organizatë të fshehtë, që kërkon të ngrejë opinionin e popullit kundra qeverisë dhe Mustafa Qemalit, duke e përshkuar atë si dexhall. Gjyqi kësaj herë ngarkoi një grup hetimor që përbëhej nga akademikë dhe juristë, të cilët morën në studim një pjesë të Risaleve të tij. Grupi në fjalë erdhi në përfundimin, se shkrimet e tij ishin tërësisht trajtesa fetare, që nuk kishin lidhje fare me politikën, kështu që në qershor të 1944 ai lirohet. Gjithsesi mbrojtja që ai i bëri vetes edhe kësaj herë bëri jehonë të madhe tek nxënësit e tij, të cilët thuhet se kishin arritur milionin. Pavarësisht kësaj ai u internua në perëndim të Anadollit. Aktiviteti i nxënësve të tij mori përmasa të mëdha, aq sa qeveria u ndje ngushtë dhe u detyrua të arrestonte dhe të burgoste shumë prej ndjekësve të tij. Madje edhe vetë Nursi u dërgua përsëri para gjykatës me të njëjtat akuza të mëparshme. Nursi do të lirohet në 1950, vit kur u zhvilluan për herë të parë zgjedhjet e lira demokratike në vend dhe fitoi Partia Demokratike e Adnan Menderesit, opozitë e partisë në pushtet. Vitet 1950-60 vitet kur edhe sundoi PD-ja, ishin vitet e një lirie të madhe fetare. Duhet thënë se në këto vite u lejua aktiviteti i shoqatave dhe botimeve fetare, u rihapën teqetë dhe u rikthye edhe një herë ezani në gjuhën arabe. Reformat demokratike që u bën në ato vite në drejtim të lirisë fetare, i siguroi PD-së votat për disa mandate, mes tyre edhe e votat e nursinjëve, të cilët forcuan jo pak marrëdhëniet me Adnan Menderesin, kryeministrin e asaj kohe. Por që në vitet e para qeveria demokratike u përball me një opozitë të ashpër nga ish-partia në pushtet e Mustafa Qemalit, ajo u akuzua se po u jepte liri të madhe grupimeve dhe sekteve fetare dhe se po rrënonte parimet kemaliste të shtetit laik. Kjo gjë e detyroi qeverinë që gjithsesi të merrte disa masa nga të cilat nuk shpëtoi as vetë Nursi. Ai do të izolohej nga njerëzit në vitet në. Në mars të vitit 1960 ai ndërron jetë në një moshë të thyer tetëdhjetë e shtatë vjeçare.
Disa nga karakteristikat e lëvizjes së Nursit
Lëvizja e Nursit, sipas nursijve synonte rigjallërimin dhe forcimin e besimit te njerëzit. Nursi mendonte se nëpërmjet Risaleve të tij, ku kryesisht trajtonte besimin në ekzistencën e Zotit dhe me një gjuhë që i përshtatej kohës do të shuante pikëpyetjet dhe akuzat që ngriheshin ndaj fesë. Ai i jepte rëndësi edhe besimit në botën tjetër për t’u dhënë pas punëve të mira dhe moralit të lartë. Nursi besonte se ndryshimi vjen vetëm nëpërmjet edukimit të shoqërisë hap pas hapi dhe se nuk ka vend për xhihad të armatosur brenda një shoqërie muslimane. Ajo çka duhet bërë është ndriçimi i mendjes njerëzore dhe pastrimi i shpirtit e i zemrave nëpërmjet edukimit.
Lëvizja e Nursit i ngjan në shumë aspekte lëvizjeve të xhemateve islamike në botën islame, vetëm se ajo i kushton rëndësi besimit tek ekzistenca e Zotit, tek rigjallërimi i besimit dhe nuk merret me anë të tjera të Islamit. Përzierja e nursijve me politikën është thjesht një përzierje pragmatiste, jo për të siguruar drejtpërdrejtë pushtetin, por për të krijuar sa më shumë hapësira për aktivitetin e tyre edukues ndaj shoqërisë. Islami i nursinjëve nuk ndryshon shumë nga islami karakteristik i Anadollit, i cili është një islam me rrënjë sufiste dhe doktrinë maturidije. Nursinjtë nuk janë një tarikat sufist, por elementë të tarikateve sufiste duken qartë në aktivitetin e tyre, siç është bindja dhe nderimi i tepruar ndaj mësuesve të tyre, si dhe fanatizmi ndaj ideve dhe shkrimeve të Seid Nursit.
Lëvizja e Nursit ka pasur në një farë mase vlera pozitive në drejtim të ruajtjes së besimit në Turqi, por gjithsesi ajo nuk ka paraqitur një vizion të qartë dhe të plotë gjithëpërfshirës të Islamit. Për këtë arsye dhe të tjera, sot mes nursinjve ka disa grupime, të cilat interpretojnë mësimet e Nursit në mënyra të ndryshme.
Grupimi më i fuqishëm me sa duket, është grupimi i Fetullah Gylenit.
Fetullah Gyleni dhe lëvizja e tij
Fetullah Gyleni u lind në Erzurum më 1938 (diku thuhet 1941), nga një familje me ndjenja të forta fetare. Mësimet e para i mori nga i ati, prej tij mësoi arabishten dhe persishten. Më pas arsimin fetar e vazhdoi në “medresetë e fshehta”, në atë kohë të shtetit kemalist. Po ashtu në këtë kohë vizitonte shpesh edhe teqetë e tarikateve sufiste, nga ku mori edhe edukim shpirtëror sipas modelit që ata paraqisnin. Këtu ai krijoi një simpati të madhe për figura të tilla sufinjsh, si Meulana Rumiu, Junus Emre e të tjerë. Në 1957 ai bëhet pjesë e xhematit nursij dhe bëhet një anëtarë aktiv në të, duke mësuar edhe Islamin sipas metodës së tyre. Pavarësisht ideve të ndryshme Gyleni i respektonte udhëheqësit e xhematit, derisa ai u shkëput nga vija tradicionale e nursijve. Gyleni përfitoi nga nursijtë sistemin e abilerëve (vëllezërve të mëdhenj), të cilët interpretonin mësimet e Seid Nursit, dhe mbanin nën kontroll rrjetin dhe diskursin e nursijve, sistem të cilin ai do ta aplikonte më pas edhe në rrjetin e lëvizjes së tij. Gyleni nuk kufizohet në aktivitetin e brendshëm të xhematit, por i jep një rëndësi të madhe komunikimit me publikun, nëpërmjet mësimeve dhe hutbeve. Ai ishte një ligjërues shëtitës, që shkonte ngado duke predikuar besimin. Në gjysmën e dytë të viteve 1960 Gyleni mbikëqyrte zhvillimin e kampingjeve fetare, që zhvilloheshin në stinën e verës.
Në 1970, Gyleni pasi kishte krijuar një reputacion jo të vogël në radhët e njerëzve dhe të vetë nurxhinjve, krijon xhematin e tij dhe praktikon një metodë të ndryshme nga ajo e xhematit mëmë, siç qe predikimi në masa më të mëdha njerëzish, përhapja, publikimi dhe shitja anembanë vendit e materialeve të tij predikuese të regjistruara nëpër kaseta dhe të shkruara në letra. Ai krijoi brenda bashkësisë së tij, rrjetin e “shtëpive të dritës”, që ishte modifikim i ders’haneve që përdornin edhe nurxhinjtë. Në këto shtëpi lexoheshin dhe studioheshin Risalet e Seid Nursit dhe krahas tyre edhe veprat e Gylenit. Në 1978 ata hapën qendrën e parë studimore, ku do të përgatiteshin studentët, që do të hynin në provimet e pranimeve universitare. Në 1979 lëvizja filloi të botonte gazetën Sizinti, ku promovohej një sintezë në mes dijeve shkencore dhe Islamit. Mesazhi i Gylenit tashmë përhapej nëpërmjet një aktiviteti publik ligjërimesh, regjistrimeve audio, literaturës private e publike si dhe tek kampet verore. Ndërkohë që xhematet e tjera financonin dhe mbanin shkolla private për imam-hatib si dhe kurse të mësimit të Kuranit, Gyleni mbështeste dhe nxiste pasuesit e tij të krijonin shkolla laike elitare të standardeve të larta. Moto e Gylenit ishte dhe ka mbetur, ndërtoni shkolla në vend që të ndërtoni xhami. Ai nuk synon të edukojë klerikë dhe besimtarë me njohuri të thella fetare, por një brez të gjerë njerëzish në mesin e të cilëve do të ketë, simpatizantë, mbështetës apo ndjekës të ideve të tij dhe mundësisht të krijojë në brezat e ardhshëm sa më pak kundërshtarë. Edukimi i tyre me moral fetar nuk bëhet nëpër shkolla, të cilat kanë tërësisht një program laik, por nëpër konvikte apo nëpër shtëpi, qoftë kjo nëpërmjet mësimit dhe literaturës apo edhe vetëm nëpërmjet shembullit të një morali të mirë që japin mësuesit dhe abilerët. Rrjeti i shkollave të Gylenit ngrihet me mbështetjen financiare të mbështetësve të tij në radhën e tregtarëve të mesëm dhe të mëdhenj, por kjo mbështetje shpesh nuk është pa përfitime materiale, pasi shkollat janë me pagesë dhe kështu që në disa vende ato mund të kthehen edhe në biznese me ortakëri lokale. Rrjeti i shkollave të Gylenit ka marrë përhapje të madhe mbas viteve 90, ai numëron me qindra shkolla si brenda ashtu edhe jashtë Turqisë. Një përhapje të madhe ka kryesisht në ish-republikat sovjetike të Kaukazit dhe në Ballkan. Gjithsesi rrjeti i tij i shkollave ka përfshirë edhe vendet perëndimore të Evropës, të Afrikës dhe Amerikës. Në vendet jo-perëndimore këto shkolla mbështeten edhe nga shteti turk dhe janë edhe pjesë e politikës së tij të jashtme.
Lëvizja e Gylenit karshi politikës mban një qëndrim pragmatist, ajo mbështet gjithmonë atë forcë që i siguron asaj më shumë hapësira për veprimtaritë e saj, sidomos asaj arsimore. Gyleni akuzohet shpesh nga aktorë të majtë, ekstremistë të djathtë dhe nga ushtria si garantuesja e laicizmit në vend, se ka ngritur një rrjet konspirativ njerëzish dhe që kërkon të rikthejë edhe njëherë në pushtet ligjin islam të sheriatit dhe të rrënojë. Gyleni këtë e mohon publikisht, ai promovon demokracinë liberale e perëndimore, dhe është për një shekullarizim sipas modelit amerikan dhe evropian por kundra laicizmit sipas modelit francez dhe atij kemalist, që është shumë herë më ekstremist sesa ai francez.
Në vitin 1998 Fetullah Gyleni largohet nga Turqia për në SHBA. Është interesante të përmendet fakti se autoritetet e SHBA refuzuan një kërkesë të Gylenit për t’i dhënë të drejtën e banimit të përhershëm në Shtetet e Bashkuara, për shkak se ai nuk kishte një famë të mjaftueshme, por gjykata federale në korrik 2008 vendosi se ky vendim ishte i gabuar dhe se ai ishte një njeri me një kontribut të veçantë në fushën e arsimit.
Në verën e vitit 2008 Gyleni doli në krye të klasifikimit të një sondazhi për intelektualët më me influencë në botë, e organizuar nga revista britanike Prospect dhe ajo amerikane Foreign Policy. Sipas editorit online të revistës Prospect fitorja e tij ishte e papritur dhe ndodhi në një kohë shumë të shkurtër. Gyleni arriti të merrte mbi gjysmë milion vota online. Siç shpjegon ky njeri shkaku ka qenë thirrja që Gazeta Zaman, gazeta më e shitur në Turqi u bëri thirrje ndjekësve të Gylenit të votonin për të në internet. Dihet që kjo gazetë bën pjesë në sferën e rrjetit mediatik të lëvizjes së Gylenit. Përveç kësaj editori në fjalë thotë se ka pasur edhe ndërhyrje abuzive në sistemin informatik të anketimit, gjë që është bërë qëllimisht për të favorizuar Gylenin. Pavarësisht këtij fakti, editori në fjalë thotë se kjo fitore është fryt i organizimit të fuqishëm dhe rrjetit të bindur që Gyleni udhëheq dhe kjo duhet të na bëj ne për të parë te një shtresë e re intelektualësh, të cilët ndikimin e tyre e ushtrojnë nëpërmjet rrjeteve të tyre të organizmit. Taktika të tilla janë të shpeshta nga xhemati i tij. Ata i japin rëndësi shumë aparencës, edhe nëse kjo aparencë është fiktive, siç është për shembull edhe fakti se gazeta Zaman është më e shitura në Turqi. Shitja e madhe e kësaj gazete nuk vjen për shkak të lexuesve të shumtë, por për shkak se ajo blihet nga simpatizantët dhe ndjekësit e Gylenit me shumicë.
Pas viteve 1990 Fetullah Gyleni është bërë promovues i dialogut ndërfetar, nëpërmjet konferencave, seminareve dhe takimeve mes liderëve të feve të ndryshme. Kështu në frymën e këtij trendi, ai është takuar me papa Gjon Palin II, me patriarkun ortodoks të Stambollit, me kreun e rabinëve të komunitet hebre në Turqi etj.
Por lëvizja e Gylenit pavarësisht se shtrirjen më të madhe dhe përqendrimin e ka në fushën e arsimit, ajo zotëron edhe një rrjet mediesh, duke filluar që nga gazeta, revista, e deri tek televizione lokale dhe kombëtare. Veç kësaj lëvizja e Gylenit ka ngritur edhe institucione financiare dhe bankare, institucione të shoqërisë civile, institucione bamirëse, spitale etj. Lëvizja e tij me plot gojën mund të thuhet se zotëron një perandori të tërë rrjetesh, njerëzish, aktivitetesh, biznesesh dhe institucionesh. Përmasat financiare, njerëzore dhe institucionale që udhëhiqen nga lëvizja e Gylenit, nuk dihen saktësisht. Ndërkohë diskursi i rrjetit dhe fryma e tij organizative mbahet nën kontroll nga një hierarki e centralizuar, hermetike, në krye të së cilës qëndron hoxha Fetullah Gylen. Sipas një studiuesi, organizimi i tyre është i përbërë nga tre nivele: niveli i parë, që janë simpatizantët dhe që përbëhet nga një numër i madh dhe që kryesisht janë studentë dhe njerëz që marrin pjesë në takimet e tyre javore. Niveli i dytë janë anëtarët, të cilët janë mbështetësit financiar dhe të tjerë. Niveli i tretë më i afërt dhe më i vogël përbëhet nga punëtorët apo nga ata që janë vënë në shërbim (hyzmet për hir të Zotit) dhe që janë mësuesit e shkollave, lobistë, gazetarë etj. E gjithë struktura kontrollohet nga abilerë të niveleve të ndryshme, të cilët janë kryesisht turq nga Anadolli dhe që kanë kohë që kanë hyrë në shërbim dhe janë besnik ndaj lëvizjes së Gylenit.
Përfundimi
Lëvizja e Gylenit është një lëvizje në thelb me karakter islam. Ajo është një degë e moderuar e lëvizjes së Seid Nursit, mësimet e të cilit përbëjnë thelbin e aktivitetit të tyre. Ajo ka kontribuar në islamizimin e laicizmit brenda Turqisë dhe në turqizimin e Islamit në vendet e tjera. Islami që ata përhapin është sipërfaqësor dhe kryesisht e vë theksin tek morali konservator dhe tek edukimi shkencor. Mjetet dhe format që kjo lëvizje përdor i janë nënshtruar një realiteti represiv antifetar, çka ka bërë që ata të jenë të fshehtë në shumë prej aktiviteteve të tyre. Ky dualizëm në sjellje i ka bërë ata që shpeshherë qëllimi për ta të justifikoj mjetin dhe pse jo të bëjnë edhe koncesione në drejtim të fesë për të arritur synimet e tyre. Mjafton si fakt të përmendim, se Gyleni thotë që nëse një myslimane vihet në mes të zgjedhjes së hixhabit apo shkollës, ajo le të zgjedhë shkollën. Në ligjërimin e tyre fetar ndjekësit e Gylenit janë konservatorë ndaj parimeve islame, por në praktikë ata janë shumë më tolerantë dhe fleksibël në situata dhe vende të ndryshme. Përgjithësisht ata janë njerëz të qetë dhe me edukatë, dhe nuk hynë në debate me të tjerët, por janë përjashtues dhe mbartin një frymë sektare, ndaj muslimanëve të tjerë që i përkasin shkollave dhe lëvizjeve të tjera. Kanë bindje gati të verbër ndaj të parit dhe i nënshtrohen urdhrave të tij pa kundërshtuar. Ndikimi i lëvizjes së tyre vjen duke u rritur dhe koha do të shpalos shumë paqartësi dhe pikëpyetje që ngrihen rreth tyre. A do të dinë ata ta ruajnë me kalimin e kohës qëllimin për të cilin punojnë apo ai do të humbasë mbas, në rrugëtimin e tyre të gjatë dualist? Kjo vlen për t’u parë…
Përgatiti: Justinian Topulli
Burimi: http://www.albislam.com – Faqja e parë Islame në gjuhën shqipe
http://www.islamifejaevertete.com/
