Pasaktësia e mendimit se çdo vend ka shikimin e vet të hënës së re dhe argumentet

Argumentet e saktësisë së mendimit se shikimi i një vendi duhet të merret parasyshë dhe nga vendet e tjera, si dhe të pasaktësisë së mendimit që thotë se çdo vend ka shikimin e vet

Shkruan: Hoxhë Ismail Bardhoshi

 El hamdulilah vessalatu vesselamu ala resulilah.

 Në lidhje me hyrjen dhe daljen e muajit janë dy çështje: 1- çështja e shpalljes së muajit që është përgjegjësi e autoritetit (sultanit dhe nëpunësve të tij) ta shpallë mbi bazën e shikimit të hënës 2- çështja e individëve që nuk kanë në dorë e as në përgjegjësi fetare tu shpallin njerëzve muajin dhe që duhet t’i bashkohen xhematit në fillimin e agjërimit dhe në bajram sipas hadithit të Ebi Hurejres që thotë: “Agjërimi fillon në ditën kur ju filloni agjërimin…”.

Është detyrë që shpallja e hyrjes dhe daljes së muajit të bëhet mbi bazën e shikimit të hënës së re me sy të lirë. Disa hadithe që dëshmojnë për këtë fakt:

“Mos agjëroni derisa të shikoni hënën e ramazanit dhe mos e prishni agjërimin derisa të shikoni hënën e shevalit, dhe nëse hëna nuk shikohet dot për shkak të reve, atëherë plotësojeni muajin me tridhjetë ditë”. Shënojnë Maliku, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu nga Ibn Abasi.

“Muaji mund të jetë me njëzet e nëntë ditë, por mos e filloni agjërimin gjersa të shihni hënën, dhe nëse nuk arrini ta shihni për shkak të reve, atëherë bëjini tridhjetë ditë”. Shënon Buhariu, i përcjellë nga Ibn Omeri.

“Muaji është kështu, kështu dhe kështu”, duke treguar  tri herë me dhjetë gishtërinjtë e duarve, por në herë e tretë e përtheu gishtin e madh. “Porse ai mund të jetë edhe kështu, kështu dhe kështu”, duke bërë shenjë përsëri me gishtërinjtë, por pa e përthyer gishtin e madh në herën e tretë, çka do të thotë se muaji mund të jetë edhe me tridhjetë ditë. Shënon Muslimi nga Ibn Omeri.

“Mos agjëroni përpara muajit të ramazanit derisa të shikoni hënën, ose të plotësoni tridhjetëditëshin (e muajit shaban), pastaj agjëroni derisa të shikoni përsëri hënën, ose të plotësoni tridhjetëditëshin (e muajit ramazan)”. Ebu Daudi dhe Nesaiu, i përcjellë nga Hudhejfe Ibn Jemani. Senedi i hadithit është i vërtetë.

Aishja thotë: “I Dërguari i Allahut tregonte kujdes për numërimin e ditëve të hënës së shabanit më shumë sesa për muajt e tjerë, e pastaj nëse shihte hënën e ramazanit, filllonte agjërimin e, nëse nuk e shihte atë për shkak se qielli nuk ishte i kthjellët, i bënte plot tridhjetë ditë të shabanit dhe pastaj fillonte agjërimin”. Hadith i shënuar nga Ahmedi, Ebu Daudi, Ibn Huzejme, Hakimi, Ibn Hibani, Bejhakiu dhe Darekutniu.

 “Agjëroni kur të shihni hënën dhe prisheni agjërimin po kur të shihni hënën. Nëse nuk arrini ta shihni atë për shkak se qielli është i vrenjtur, atëherë llogaritni plot tridhjetë ditë”. Shënojnë Buhariu dhe Muslimi.

Dijetarët e ymetit kanë shprehur mendime të ndryshme për faktin nëse vlen shikimi i një vendi dhe për vendet e tjera apo jo, por që të gjitha kanë në bazë shikimin real të hënës. Mendimi i saktë është se shikimi i një vendi vlen dhe për të gjitha vendet e tjera ku arrin lajmi i i shikimit të hënës së re, dhe kjo për disa argumente:

Argumenti i parë: Pejgamberi a.s. ka thënë: “Agjëroni kur të shihet hëna e re dhe prisheni agjërimin kur të shihet hanë e re” [Buhariu dhe Muslimi]. Përderisa është vërtetuar shikimi i hënës së re në një vend, atëherë të gjihta vendet e tjera ku arrin lajmi i shikimit të hënës së re e kanë detyrë të shpallin fillimin e agjërimit ose bajramin, sepse Pejgamberi nuk ka bërë kufizim vendesh apo distancash, por ka dhënë një urdhër përfshirës.

Argumenti i dytë: Allahu thotë në Kuranë: “Kushdo nga ju që është i pranishëm kur hyn muaji, le të agjërojë” [el Bekare: 185]. Kur pyeti beduini Pejgamberin a.s.: “A Allahu të ka urdhëruar të agjërosh këtë muaj të vitit?”, Pejgamberi a.s. ju përgjigj: “Po” [Shënojnë Buhariu dhe Muslimi]. Në hadithin tjetër kur e pyeti një beduin: “çfarë më ka bërë detyrë Allahu prej agjërimit?”, Pejgamberi a.s. iu përgjigj: “Vetëm muajin e ramazanit, por mund të agjërosh dhe diçka nafile prej muajve tjerë” [Shënojnë Buhariu dhe Muslimi]. Muslimanët janë në një zë për obligueshmerinë e agjërimit të muajit të ramazanit, dhe përderisa me dëshmitarë të besueshëm që kjo ditë është prej muajit të ramazanit, atëherë të gjithë muslimanët e kanë detyrë të agjërojnë [el Mugni].

Argumenti i tretë: Dëshmitarët e drejtë pohojnë se kanë parë hënën e re, kështu që është detyrë të agjërohet, njësoj si në rastin kur vendet janë afër njëra tjetrës [el Mugni].

Argumenti i katërt: Dihet që mundësia e shikimit të hënës ndryshon në varësi të lindjes dhe perëndimit. Nëse hëna shihet në lindje të vendeve arabe, ajo duhet të shihet dhe në vendet më në perëndim, por jo anasjelltas. Hëna lëviz nga perëndimi për në lindje. Perëndimi i diellit në vendet më në perëndim vonon nga koha e perëndimit të tij në lindje. Nëse hëna është parë në lindje, në vendet më në perëndim ajo ka dritë më shumë dhe është në një lagësi më të madhe nga dielli dhe rrezet e tij në kohën e perëndimit, kështu që mundësia për shikimin e saj bëhet më e madhe. Por nuk ndodh e njëjta gjë me rastin kur hëna shikohet në perëndim, pra nuk është e thënë që të jetë parë apo të ketë ekzistuar mundësia e shikimit dhe në vendet më në lindje, sepse shkaku i shikimit të hënës mund të jetë vonimi i perëndimit të diellit në vendet më në perëndim, e për rrjedhim edhe hëna ka më shumë dritë e largësi, ndërsa kur perëndoi dielli në lindje hëna kë qenë më afër tij.

Ndërsa me kohët e namazit ndodh e kundërta. Përshembull, kur hynë koha e akshamit në perëndim, ka hyrë dhe në vendet më në lindje, por jo anasjelltas. Shkaku i këtij ndryshimi qëndron në faktin se dielli lind më përpara në lindje, kurse hëna lind më përpara në perëndim; në qiell nuk ka ndonjë trup tjetër që lind nga perëndimi përveç hënës. Faktori që bën të shfaqet hëna e re është largësia e saj nga dielli, kështu që sa më shumë të vonojë perëndimi i diellit aq më shumë shtohet largësia e hënës prej tij dhe aq më e madhe bëhet mundësia e shfaqjes së saj.

Ky fakt na çon në përfundimin se hëna mund të shfaqet, përshembull, në Medine, por jo në vendet më në lindje, si Meka, Kasimi, Rijadi, Bahrejni etj., madje mund të shfaqet në Medine dhe jo në disa fshatra pak më në lindje të saj.

Ky shpjegim nxjerr në pah dhe dobësinë e mendimeve të mëposhtme:

–                           Mendimi se merret në konsideratë ndryshimi i pozicioneve të lindjes së hënës së re, si Hizhazi (Meka dheMedina) me Shamin, Iraku me Horasanin. Arsye pse ky qëndrim është i dobët qëndron në faktin se pozicionet mund të ndryshojnë dhe brenda vendeve të tilla, pra mund të shfaqet hëna në Medine dhe jo në Mekë për shkakun që u sqarua më lart, madje mund të shfaqet në Medine dhe jo në në fshatrat më në lindje të saj. Për rrjedhim, nëse do të merrej për bazë një ndryshim i tillë, nëse shihet hëna në Medine dhe jo në vendet më në lindje të saj, në këto të fundit duhet të mos ketë agjërim, por kjo bie ndesh me faktin që Pejgamberi e pranonte dëshminë e shikimit të hënës prej atyre që vinin nga udhëtimi. Në një hadith përmendet se njëherë nuk ishte parë hëna e re e Shevalit në Medine dhe kështu Pejgamberi dhe shokët e tij u gdhinë agjërues, por nga fundi i ditë së nesërme vjen një grup udhëtarësh dhe dëshmojnë tek Pejgamberi a.s. që kishin parë hënë në mbrëmjen e ditës së djeshme. Kësisoj, Pejgamberi a.s. i urdhëroi ta prishnin agjërimin e asaj dite dhe të dilnin për bajram të nesërmen”. Shënojnë Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibn Maxhe. Hadithi është i saktë. Kështu, në hadith përmendet se Pejgamberi e ka pranuar dëshminë e këtyre udhëtarëve, dhe nuk pemendet se nga cili drejtim vinin dhe as se në çfarë distance nga Medina e kishin parë hënë e re. Ibn Tejmije përmend se Muslimanët në vazhdimësi kanë marrë për bazë shikimin e haxhijve që mbërrinin në Meke, qoftë edhe nëse e kishin parë në një distancë më lag nga Meka sesa dictanca  e shkurtimit të namazit [Mexhmuul fetva v.25]. Nëse do të merrej parasyshë ndarja në vende e krahina të ndryshme, atëherë si do të caktohej kufiri midis tyre, si do të përfshihej njëri fshat në njërën zonë (si përshembull Shami) dhe tjetri në zonën tjetër (si përshembull Hizhazi), apo  njëri qytet në njërin vend dhe tjetri në vendin tjetër, pra kush do të ishte kufiri midis tyre? Prandaj, Ibn Tejmije thotë: “Sa i përket krahinave (ndarjes në vende të tilla si Shami dhe Hizhazi, Iraku dhe Horasani), kush i ka ndarë me kufij të tillë?” [Mexhmuul fetva v.25] Të gjitha këto të çojnë në përfundimin se kjo lloj ndarjeje nuk është e argumentuar dhe nuk qëndron.

–                           Shikimi i një vend vlen për vendet rreth tij deri në distancën ku shkurtohet namazi. Edhe ky mendim nuk qëndron për shkak të arsyeve të mësipërme. Ibn Tejmije thotë: “Nëse ne do të marrim në konsideratë ndonjë kufi, si distanca e shkurtimit të udhëtimit ose krahinat (si Shami me Hixhazin), atëherë kjo do të thotë që në rast se një burrë është në fundin e kufirit të distancës apo krahinës, ai e ka detyrë të fillojë agjërimin, të prishë agjërimin në fitër bajram dhe të bëjë kurban në ditën e kurban bajramit, kurse një tjetër që është në një largësi prej tij vetëm aq sa rrezja e hedhjes së shigjetës, nuk mund të bëjë asgjë të tillë, e ky lloj diferencimi nuk është prej fesë së muslimanëve” [Mexhmuul fetava v. 25].  

Ibn Tejmije thotë: “E sakta në këtë çështje, – dhe Allahu e di më së miri, – është ajo qëdelnga thënia e Pejgamberit: “Agjërimi juaj fillon në ditën që ju filloni agjërimin, fitër bajrami për ju është dita kur ju bëni fitër bajram dhe kurban bajram për ju është dita kur ju bëni kurban bajram”. Kështu, nëse një dëshmitar dëshmon se në natën e tridhjetë të Shabanit ka parë hënën e re në një vend prej vendeve, qoftë afër apo larg, bëhet detyrë agjërimi.Pokështu nëse dëshmitari dëshmon për shikimin e hënës në ditën e nesërme të kësaj nate deri në perëndimin e diellit, ata e kanë detyrë të bëjnë agjërim në pjesën e mbetur të ditës, qoftë në një krahinë apo në dy krahina. Ajo që duhet të merret në konsideratë këtu është mbërritje e njoftimit për shikimin e hënës së re në një kohë të vlefshme për ibadetin” [Mexhmuul fetava v25].

Ibn Tejmije po ashtu thotë: “Kriteri i saktë është fakti që që kjo çështje vërtitet rreth mbërritjes së informacionit të shikimit të hënës së re, sepse Pejgamberi a.s. thotë: “Agjëroni për shkak të shikimit të hënës”. Kështu, kujtdo që i arrin informacioni se është parë hëna, atë e kap gjykimi pa marrë parasyshë asnjëfarë distance. Kjo përputhet dhe me atë që thotë Ibn Abdil Berri se në dy skajet e tokës nuk arrin lajmi veçse pas një muaji, kështu që lajmi që arrrin pas muajit nuk ka ndonjë efekt në gjykim, ndryshe nga vendet ku mund të arrijë lajmi para përfundimit të muajit të Ramazanit, pasi ato janë objekt shqyrtimi[1]. 

Gjithashtu Ibn Tejmije thotë: “Nga e gjithë kjodelsi përfundimin se nëse mbërrin informacioni i shikimit të hënës në kohën kur me këtë shikim kryhet agjërimi, ose fitër bajrami, ose riti i haxhit apo kurbani, ky shikim pa dyshim duhet të merret në konsideratë. Tekstet e dhe dëshmitë e selefëve dëshmojnë për diçka të tillë. Ndërsa mendimi i atyre që caktojnë si kufi distancën e shkurtimit të namazeve, ose një krahinë, bie ndesh me arsyen logjike dhe me Sheriatin. Nga ana tjetër, nëse lajmi i shikimit të hënës mbërrin pas përfundimit të kohës së kryerjes së ibadetit, pra pas bajramit dhe ritit të haxhit të cilët nuk mund të zëvendësohen, shikimi nuk ka ndikim në gjykim. Pikërisht për këtë bën fjalë ixhmai që sjell Ibn Abdil Berri. Ndërsa për rastin kur lajmi i shikimit të hënës mbërrin gjatë muajit dijetarët nuk janë në një mendje nëse shikimi ka ndikim në obligueshmërinë e zëvendësimit (kazasë së ditës së parë) apo jo, nëse mund të bazohet prishja e agjërimit (dalja e muajit të ramazanit) në një shikim të tillë apo?Pokështu dhe për rregullat e tjera si përfundimi i afatit të shlyerjes së borxhit, periudha e  betimit ila, përfundimi i periudhës së pritjes (idde) etj. Mua më rezulton më i mundshëm mendimi se zëvendësimi i ditës së agjërimit nuk është detyrë, por edhe prishja e agjërimit (fitër bajrami) mbi bazën e këtij shikimi është problematike” [Mexhmuul fetava v.25]. Pas kësaj Ibn Tejmije thekson se ky është mendimi i mesëm në këtë çështje. Sipas tij çdo mendim tjetër veç tij ka rrjedhime të shëmtuara, sidomos mendimi që thotë të veprohet veç e veç, pasi në këtë mënyrë gjatë riteve të haxhit ndodhin gjëra që bien ndesh me fenë Islame, siç mund të ndodhë, sipas këtij mendimi, në rasti kur disa grupe haxhijshë, ose kur të gjithë haxhijtë që vijnë nga vende të largëta, e shohin hënën e re, kurse në afërsi të Mekës nuk është parë. Mendimi jonë, vijon ai, bën të mundur bashkimin që kërkohet në fe, pasi çdo popull e realizon bashkimin aq sa e kanë të mundur, e nëse ndodh që të mos e fillojnë muajin në të njëjtën kohë me ta banorët e ndonjë vendi tjetër, prania e të cilëve nuk ndjehet meqë janë më vete, kjo nuk shkakton dëm. I gjithë probleme është kur përçarja dhe mosmarrëveshje (në hyrjen dhe daljen e muajit) bëhet e ndjeshme” [Me pak shkurtime nga Mexhmuul fetava v.25] 

 Pyetje: Por për çfarë mjetesh informimi flitet këtu, pasi në kohën e Ibn Tejmijes dhe më herët mjetet e njoftimit nuk arrinin të dërgonin lajmin deri aty ku arrin në kohën tonë? Mbase ata kanë pasur për qëllim mjetet e kohës së tyre të informimit?

 Përgjigja është në disa aspekte:

I pari: Mjetet e përcjelljes së lajmit të shikimi të hënës në sheriatë nuk janë të kufizuara. Nuk ka asnjë argument që kufizon mjetet e njoftimit. Kufizimi i mjeteve të njoftimit është thjesht arbitraritet dhe gjykim pas asnjë argument fetarë. Pra mjetet e njoftimit nuk janë teukifije.

I dyti: Ideja se mjetet e përcjelljes së lajmit janë të kufizuara me ato të kohës së Pejgamberit sjell dhe rrjedhime të papranueshme për shumë norma të fesë islame, si në fushën e përcjelljes së thirrjes, pasi mund të thuhet se këtyre nuk ju ka arritur thirrja, edhe pse janë informuar  me mjetet e kohës; mund të thuhet se ky nuk e ka marr vesh se kjo gjë është haram nëpërmjet mjeteve të kohës së Pejgamberit, edhe pse e ka marrë vesh me mjetet e kohës. Ka rrjedhime në fushën e kontratave në marrëdhëniet ndërnjerëzore dhe në aktet e martese dhe veprimet e shkurorëzimit, pasi dikush mund të pretendojë se njoftimi ka vlerë deri në distancën ku mund të arrinte lajmin në të shkuarën etj.

I treti: Mjetet e njoftimit kanë përparuar në vazhdimësi. Edhe në kohën e Ibn Tejmijes domosdo ka pas mjete më të shpejta se ato të kohës së Pejgamberit, fjala vjen shpejtësia e lundrimit në detë është shtuar, por Ibn Tejmijes nuk i ka shkuar nëpër mend të bëjë një kufizim të tillë. Hanbelitë në librat e tyre e kanë lënë të hapur çdolloj mundësia për përcjelljen e lajmit, aq sa në librin ‘keshaful kina’ thuhet: “Nga format e mosmarrëveshjes në këtë çështje është edhe rasti kur një grup njerëzish shohin hënë e re në një vend, e pastaj hipin në anije dhe era i çon në një vend të largët në fundit e natës; në këtë, rast sipas kundërshtarëve, ata nuk e kanë detyrë të fillojnë agjërimin me një shikim të tillë dhe as ta prishin në fundin e muajit mbi këtë bazë, por e gjithë kjo bie ndesh me thënien e Muhamedit: “Agjëron kur të shihni hënën e re dhe prisheni agjërimin kur të shihni hënën e re”.

I katërti: Nëse do ta zëmë se mjetet e njoftimit janë të kufizuara, deri në cilën distancë mund të arrinte lajmi me mjetet e kohës së Pejgamberit? A mund të caktohet një kufi i prerë sipas kësaj ideje, dhe kështu ata që i ndan vetëm një milje nga kjo distancë nuk do ta marrin në konsideratë shikimin? Pra, edhe sipas kufizimit të mjeteve me ata të kohës së shkuar lindin rrjedhimet e shëmtuara që i përmend më lart Ibn Tejmije. Prandaj, Sheriati nuk ka bërë kufizime të tilla. Nëse mendon pak vetëm mbi këtë fakt, të mjafton për të hedhur poshtë idenë se mjetet e përcjelljes së lajmit në këtë çështje janë të kufizuara me ato të kohës së hershme!

I pesti: Ai që ka vënë normat e fesë sonë e ka ditur se do të ndryshojnë mjetet e njoftimit e megjithatë nuk ka vënë kufizim për mjetet e ligjshme. Ndërsa mjetin e shikimit e ka kufizuar vetëm në shikimin me sy, madje ka mohuar e ndaluar bazimin në llogaritje.

Pyetje: Ibn Abdil Berri thotë: “Dijetarët janë në një mendje se nuk merret parasyshë shikimi për vendet që janë në një largësi si Endelusi (Spanja e sotshme) dhe Horasani.Pokështu çdo vend ka shikimin e vet, me përjashtim të nje vendi të madh apo viseve dhe krahinave të muslimanëve që janë afër njëra-tjetrës [el Istidhkar]. Atëher, Ibn Abdil Berri përmend se ka ixhma që kur vendet janë në një largësi sa Horasani dhe Endelusi nuk merret parasyshë shikimi i njërit vend për tjetrin.

Përgjigja: Së pari, disa dijetarë janë të mendimit se nëse arrin gjatë muajit të ramazanit lajmi i shikimit të hënës në natën e tridhjetë në një vend tjetër, dita e parë e muajit duhet të zëvendësohet, nisur nga mendimi se shikimi i një vendi vlen dhe për vendet e tjera. Hatabi thotë: “Shumica e fukahave janë të mendimet se në rastin kur vërtetohet me lajmin që sjellin njerëzit se banorët e një vendi prej vendeve e kanë parë hënën një ditë më përpara, të tjerët duhet ta zëvendësojnë ditën që nuk e kanë agjëruar. Ky është qëndrimi i Ebu Hanifes dhe dijetarëve të medhhebit të tij, si dhe qëndrimi i Malikut, Shafiut dhe Ahmedi Ibn Hanbelit”. Kështu, me ixhmain që sjell Ibn Abdil Berri ka si qëllim se nëse lajmi arrin pas kalimi të muajit të ramazanit, sikurse ishin vendet me një largësi të madhe në kohën e tij, me unanimitet, njeriu nuk obligohet të zëvendësojë ditën e parë. Ixhmai që sjell Ibn Abdil Berri nuk ka të bëjë fare me rastin tonë kur lajmi i shikimit të hënës arrin nga një vend në një një vend tjetër që në natën e parë apo që në ditën e parë. Ibn Tejmije është ndër njohësit më të mirë të mosmarrëveshjeve të dijetarëve, dhe ai kështu e kupton këtë ixhma që sjell Ibn Abdil Berri, kur thotë “Nga ana tjetër, nëse lajmi i shikimit të hënës mbërrin pas përfundimit të kohës së kryerjes së ibadetit, pra pas bajramit dhe ritit të haxhit të cilët nuk mund të zëvendësohen, shikimi nuk ka ndikim në gjykim. Pikërisht për këtë bën fjalë ixhmai që sjell Ibn Abdil Berri [Mexhmuul fetava. v. 25].” Së dyti, siç e theksova Ibn Abdil Berri nuk flet për rastin kur lajmi i shikimit të hënës së re në një vend mbërrin në vendet e tjera që në fillimin e muajit, por nëse dikush këmbëngul se ai ka për qëllim dhe rastin kur lajmi arrin që nga fillimi i muajit, atëherë themi se Ibn Kudame shprehet se shikimi i një vendi vlen për të gjitha vendet, duke thënë: “Nëse banorët e një vendi shohin hënën e re, agjërimi bëhet detyrë për të gjitha vendet e tjera [el Mugni]. Pra, Ibn Kudame e ka sjell këtë mendim pa ndonjë kufizim, kështu që pretendimi i Ibn Abdil Berrit bie poshtë. Abdurrahman Ibn Kasim pohon se Ibn Abdil Berri është kundërshtuar në këtë pretendim [Hashijetu rreudil murbi]. Ibn Muflih thotë: “Nëse vërtetohet shikimi i hënës së re në një vend të afërt apo të largët, të gjitha vendeve u bëhet detyrë agjërimi. Gjykimi i atyre që nuk e kanë parë është si gjykimi i atyre që ekanparë, qoftë edhe nëse ndryshojnë pozicionet e shfaqjes së hënës së re. Këtë fetva e ka shprehur (Imam Ahmedi) tekstualisht dhe e kanë përmendur disa dijetarë të medhhebit” [el furru]. Atëherë, sipas medhhebit hanbeli shikimi i një vendi duhet të merret parasyshë nga të gjitha vendet, qoftë dhe nëse ndryshojnë pozicionet (metali’) e hënës. Ky citat thekson shumë qartë se në këtë çështje ka mosmarrëveshje mes dijetarëve dhe se pretendimi i ixhmait është i pavlefshëm. Ky është një rast i mirë për të kuptuar se shpesh është pretenduar ixhmai për gjëra ku nuk ka ixhma, madje në këtë çështje mendimi i shumicës është në kundërshtim me ixhmain e pretenduar! Për këtë arsye, sjellja e ixhamit si argument në çështjet ku ka kundërshtim duhet të shihet me syrin shqyrtues, aq më tepër kur pretendimi bie ndesh me një hadith të saktë apo disa hadithe të sakta siç është rasti në fjalë. Sheukani thotë: “Për bazë duhet të merret mendimi i malikive, mendimi i disa dijetarëve zejdi, prej të cilëve dhe Mehdiu dhe mendimi që sjell Kurtubiu nga disa mësues të tij, se nëse banorët e një vendi shohin hënën e re, banorët e të gjitha vendeve e kanë për detyrë ta marrin për bazë këtë shikim. Nga ana tjetër, nuk duhet të merret fare parasyshë pretendimi i Ibn Abdil Berrit se ky mendim bie ndesh me ixhmain, kur thotë se dijetarët janë në ixhma që nuk merret parasyshë shikimi për vendet që janë në një largësi të tillë si Horasani me Endelosin. Arsyeja qëndron në faktin se ixhmai i dijetarëve nuk mund të përmbushet përderisa mendimin e kundërshton një grumbull dijetarësh si ky [Nejlul Eutar].  

Pyetje: Kurejbi tregon se Ummul Fadli, bija e Harithit, e dërgoi për t’i kryer një punë tek Muavija në Sham. Kështu, mbërrita në Sham, rrëfen ai, dhe ia kreva punën, por më zuri fillimi i muajit të ramazanit në Sham, ku arrita të shihja hënën e re në natën e xhuma. Në fundin e muajit mbërrita në Medine dhe më pyeti Ibn Abasi se kur e kishim parë hënën e re. E njoftova se e pamë në natën e xhuma. Ai më pyeti: “A ti e shikove?” Thashë: “Po, unë e pashë vetë, por edhe njerëzit e panë, e kështu  Muavije me njerëzit e Shamit filluan agjërimin.” Ibn Abasi tha: “Por ne e kemi parë në natën e shtunë, kështu që ne do të vazhdojmë të agjërojmë derisa të plotësojmë tridhjetë ditë, përveç nëse do të shohim hënën e re të shevalit.” Thashë: “U nuk do të mjaftohesh me shikimin e Muavijes dhe agjërimin e tij?” Ai tha: “Jo, kështu na ka urdhëruar Pejgamberi a.s.”. Shënon Muslimi.

Për këtë pyetje kemi dy përgjigje: E para: Thënia e Ibn Abasit: “Kështu na ka urdhëruar Pejgamberi a.s. i referohet hadithit të Pejgamberit a.s. ku urdhëron të fillohet agjërimi dhe të prishet kur të shihet hëna e re, ose në të kundërt, kur të plotësohen tridhjetë ditët e muajit. Një hadith të tillë e ka transmetuar dhe vetë Ibn Abasi[2]. Kjo kuptohet dhe nga vetë hadithi, ku më përpara Ibn Abasi thotë: “ne do të vazhdojmë të agjërojmë derisa të plotësojmë tridhjetë ditë ose të shohim hënën e re të shevalit”. Ibn Abasi nuk pohon se Pejgamberi i ka urdhëruar të mos merrnin për bazë shikimin e vendeve të tjera, por qëllimi i tij është se Pejgamberi i ka urdhëruar për plotësimin e muajit tridhjetë ditë, përveç nëse do të shihnin hënën e re. Kështu, Ibn Absi ka menduar se qëllimi me shikmin për të cilin i kishte urdhëruar pejgamberi ishte shikimi i vendit të tyre. Ky ixhtihad i Ibn Abasit në kuptimin e urdhërit të Pejgamberit bëri që njerëzit të ngatërrohen dhe të ndahen në tetë mendime. Me fjalë të tjera, ky ixhtihad i Ibn Abasit në kuptimin e urdhërit të Pejgamberit: “agjëroni kur të shihni hënën e re dhe prisheni agjërimin kur të shihni hënën e re” nuk mund të shërbejë si argument për  kufizimin e domethënies së përgjithshme të hadithit të Pejgamberit i cili përfshin ymetin, kështu që nëse disa prej tyre shohin hënën e rë, edhe të tjerët duhet ta marrin për bazë shikimin. [Nejlul eutar dhe Reudatunedije]. Përveç kësaj, ky mendim i Ibn Abasit ka dhe rrjedhimet që përmend më lart Ibn Tejmije, sepse si do të ndahet kufiri mes një vend dhe një vendi tjetër! E dyta: Në hadithin e mësipërm të Kurejbit nuk përmendet se si veprohet kur vjen në fillimin e muajit lajmi i shikimit të hënës në një vend tjetër, pasi Ibn Abasi nuk u njoftua për shikimin e hënës në natën e parë apo në ditën e parë të muajit, por në fundin e muajit. Kështu hadithi i Ibn Abasit flet për ata që e kanë filluar agjërimin në bazë të shikimit të vendit të tyre, e pastaj gjatë ramazanit njoftohen se është para hënë një vend tjetër një ditë më përpara, në këtë rast njerëzit e këtij vendi do të vazhdojnë agjërimin në bazë të shikimit të vendit të tyre derisa të plotësojnë tridhjetë ditë ose të shohin hënën e re. Në këtë mënyrë bëhet harmonizimi mes këtij hidithi dhe haditheve të tjera. Kësisoj, urdhëri për fillimin e agjërimit kur të shihet hëna dhe për prishjen e agjërimit kur të shihet hëna përfshin jo vetëm vendin ku shihet hëna e re, por dhe të gjitha vendet e tjera kur arrin lajmi i shikimit të saj. Për këtë mënyrë harmonizimi aludon dhe Ibn Tejmije në Mexhmuul fetava, kur thotë: “Nëse do të kishin marrë në konsideratë shikimin e vendeve të tjera për zëvendësimin e asaj dite, kjo gjë do të ndodhte shpesh në shumicën e ramazaneve.Po të kishte ndodhur kjo gjë, do të ishte transmetuar, e përderisa nuk është transmetuar, kjo tregon se zëvendësimi  i asaj dite ‘ nuk ka bazë. Hadithi i Ibn Abasit tregon pikërisht për këtë” [Mexhmuul fetava v.25].

Nëse nuk do të pranohej asnjëra prej këtyre dy mënyrave të harmonizimit mes haditheve, atëherë si do të caktohej kufiri mes një vendi dhe një vendi tjetër? Pra, do të hasim ato rrjedhimet që i përmend më lart Ibn Tejmije. Kështu që pranimi i njërës prej këtyre dy përgjigjeve është i pashmangshëm për mënjanimin e rrjedhimeve të papranueshme që vijnë nga caktimi pa argument i kufirit mes një vendi dhe një vendi tjetër. Sikur të mendosh pak vetëm mbi faktin se nuk ka asnjë argument për mënyrën sesi ndahet kufiri i një vend nga një vend tjetër, të mjafton për të kuptuar se mendimi se nuk merret parasyshë shikimi i vendeve të tjera është i pasaktë dhe në kundërshtim me argumentet dhe se çdolloj kufiri që vendoset mes një vendi dhe një vendi tjetër quhet atrbitrarë 

Duke kritikuar mendimin e Sejid Sabik në ‘Fikhu Suneh’ që shikimi vlen vetëm për vendin ku është parë hëna e re dhe për vendet që janë në një drejtim paralel me të, Albani thotë: “Përfundimi që ka nxjerrë është i çuditshëm, sepse së pari, nëse është e saktë që kjo është diçka e vrojtuar dhe në përputhje me realitetin, kjo nuk do të thotë se është në përputhje me Sheriatin, dhe së dyti, vendet në të njëjtën anë, -njësoj sikurse pozicionet e shfaqjes së hënës së re-, janë gjëra relative që s’kanë kufij të qartë për t’i dalluar njerëzit e për të mos i tejkaluar. Betohem në Allah, unë nuk e di se ç’e ka shtyrë autorin për zgjedhjen e këtij mendimi jonormal, duke mos marrë kështu për bazë domethënien përfshirëse të hadithit të saktë[3], sidomos kur është dhe mendimi i shumicës së dijetarëve, siç ka përmendur dhe ai vetë, një mendim ky i përqafuar nga shumë dijetarë shqyrtues si dijetari i Islamit Ibn Tejmije në ‘Fetava’ (v.25), Sheukani  në ‘Nejlul Eutar’, Sidik Hasen Han në ‘Reudatunedije’ e të tjerë. Kështu, kjo është e saktë, dhe asnjë mendim tjetër veç tij s’mund të jetë i saktë. Ky mendim nuk bie poshtë me hadithin e Ibn Abasit për disa arsye që i përmend Sheukani, Allahu e mëshiroftë. Mbase mënyra më fortë për harmonizimin mes haditheve është kështu: hadithi i Ibn Abasit flet për ata që e kanë filluar agjërimin mbi bazën e shikimit në vendin e tyre, e më pas gjatë muajit të ramazanit njoftohen se është parë hëna e re në një vend tjet ër një ditë më përpara; në këtë rast ata duhet të vazhdojnë agjërimin me banorët e vendit derisa të plotësohen tridhjetë ditë ose të shikohet hëna e re. Me këtë shpjegim elemonihet paqartësia, ndërsa hadithi i Ebi Hurejres[4] dhe të tjerëve mbetet me kuptimin e tij përgjithësues; përfshin cilindo që i arrin lajmi i shikimit të hënës së re në cilindo vend apo krahinë qoftë, pa caktuar asnjëfarë distance, sikurse thotë Ibn Tejmije në ‘Fetava’ (v.25 f.107). Siç dihet, kjo gjë në kohën tonë është bërë shumë e lehtë, por duhet që shtetet islame të tregojnë njëfarë interesimi në mënyrë që ta bëjnë realitet, në dashtë Allahu i Lartëmadhëruar.

Mirëpo derisa të bëhen bashkë shtetet islame për këtë gjë, unë mendoj se populli i çdo shteti duhet të agjërojë me shtetin e vet e të mos ndahen, duke agjëruar disa prej tyre me këtë shtet e disa me një shtet tjetër, qoftë kur e fillojnë agjërimin më përpara apo më prapa, sepse në këtë mënyrë zgjerohet rrjeti i mosmarrëveshjes në një popull të vetëm, sikurse ndodh në disa vende arabe, që prej disa vitesh. Allahut i kërkojmë ndihmë.” [Tamamul Mineh]. 

Si përfundim, mjafton vetëm një pyetje për të treguar pasaktësinë e mendimit që thotë se çdo vend ka shikimin e vet: Deri në cilën distancë nga vendi ku është parë hëna e re arrin vlefshmëria e shikimit për njerëzit dhe cili është kufiri që ndan një vend nga një vend tjetër?

Për ta kuptuar më mirë këtë pyetje duhet të dimë se thënia e Muhamedit a.s.: “Agjëroni kur të shihni hënën dhe prisheni agjërimin po kur të shihni hënën” është ligjërim përfshirës: nëse e shohin hënën banorët e një vendi, quhet se kanë parë muslimanët. Në bazë të ixhmait të ymetit nuk është kusht që hënën e re ta shikojë çdo njeri. Ata që nuk e kanë parë hënën do të agjërojnë në bazë të lajmërimit. Por këtu lind pyetja: deri në cilën distancë ka vlerë ky lajmërim? Cili është kufiri që ndan vendin ku vlen ky lajmërim nga vendi tjetër ky nuk vlen ky lajmërim? Përshembull, nëse shihet hëna në Shqipëri, deri ku arrin kufiri i vlefshmërisë së lajmërimit? A vlen për Maqedoninë, Greqinë dhe Turqinë? Nëse caktohet një kufi, si gjykohet për ata që e marrin vesh vetëm një apo pak milje përtej këtij kufiri? Nëse Shikohet përshembull në Algjeri, a vlen për Marokun, Tunizinë dhe Egjiptin? Cili do të caktohet si kufi  ndarës? Nëse shihet në Medinë, a vlen shikimi për Mekën, Rijadin dhe Shamin; deri në cilën distancë shkon vlefshmëria e lajmërimit?

Çdolloj kufiri që mund të caktohet sjell rrjedhimet e shëmtuara që i ka sqaruar më lart Ibn Tejmije. Saktësia e mendimit se çdo vend ka shikimin e vet nuk mund të vërtetohet pa i dhënë kësaj pyetje një përgjigje të pranueshme në fe, pa rrjedhime të shmtuara që nuk mund të pranohen as fetarisht dhe as logjikisht. Kjo duhet të jetë e qartë për çdo njeri të paanshëm.

Për këtë pyetje ka vetëm një përgjigje të saktë që shikimi i një vendi vlen dhe për çdo vend tjetër ku arrin lajmi i beueshëm i shikimit të hënës së re.

Kjo pyetje atëherë në mënyrë të padiskutueshme tregon pasktësinë e mendimit se çdo vend ka shikimin e vet; tregon pavlefshmërinë e idesë se ka ixhma që shikimi nuk vlen për të gjitha vendet ku arrin lajmi, por vetëm për vendin ku është parë dhe vendet aty afër; tregon pavlefshmërinë e idesë se mjetet e lajmërimit janë të kufizuara me ato të kohës së Pejgamberit alejhi salatu ve selam.

Velhamdulilahi rabil alemine

Përpiluar nga Hoxhë Ismail Bardhoshi

www.IslamiFejaeVertete.com